Odnaleziono szczątki ks. Michała Jastrzębskiego zmarłego w 1938 r.
Poszukiwania przywódcy wileńskich reformatów prowadziło Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy LGGiRTC na wniosek środowiska litewskiego Kościoła reformowanego, dla którego postać Michała Jastrzębskiego ma duże znaczenie.
„Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że poszukiwanie grobu osoby zmarłej naturalną śmiercią w 1938 r. nie należy do kompetencji naszej instytucji, ale w ten przypadek jest wyjątkowy” – mówił przed kilkoma miesiącami w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Rimantas Zagreckas, kierownik działu identyfikacji i poszukiwań LGGiRTC.
Historyk podkreślił, że poszukiwania dotyczą grobu pochodzącego ze zniszczonego w czasie sowieckim cmentarza ewangelickiego.
„Ówczesne działania władz możemy ocenić jedynie negatywnie jako część niszczenia naszego dziedzictwa i poszukiwanie tego grobu jest swego rodzaju symbolem przywracania sprawiedliwości. Z drugiej strony – Jastrzębski stał się częścią bardzo bolesnej historii Litwy, gdy został przeniesiony na cmentarz sierocy. Jest to niezwykle ważne miejsce z perspektywy Centrum, które nadal kryje wiele tajemnic i poszukiwania grobu przywódcy wileńskich reformatów wpisują się w całość prac w tym miejscu” – wyjaśnił Zagreckas.
Michał Jastrzębski urodził się jako syn Stanisława Jastrzębskiego, pastora sprawującego posługę na terenie izabelińskiej parafii reformowanej, i Zofii z Chudzyńskich. Po ukończeniu gimnazjum w Słucku kontynuował naukę na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu w Dorpacie. W czasie studiów został przyjęty w poczet korporacji akademickiej „Konwent Polonia”. W 1888 r. został diakonem, po kilku miesiącach objął funkcję proboszcza w Wilnie, którą sprawował do śmierci. Troszczył się o terytorialny rozrost parafii wileńskiej, sprawował opiekę nad kalwińskimi ośrodkami w Ostaszynie, Datnowie, Brześciu nad Bugiem, Mińsku i Kojdanowie. W 1893 r. ożenił się z Felicją Aleksandrą Kmita, z którą doczekał się licznego potomstwa. Oprócz działalności duszpasterskiej prowadził też bardzo aktywną działalność społeczną. Od 1906 r. był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, działał również w Polskiej Macierzy Szkolnej, należał do zarządu Towarzystwa Miłośników Historii Reformacji im. Jana Łaskiego, sprawował funkcję redaktora naczelnego dwumiesięcznika „Szlakiem Reformacji”, od 1898 r. publikował też w „Zwiastunie Ewangelickim”.
W historii zapisał się przede wszystkim jako duchowny przywódca wileńskiej wspólnoty reformowanej, którą kierował od 1925 do 1938 r. Wileński kościół reformowany u progu dwudziestolecia międzywojennego działał na terenie województw białostockiego, wileńskiego oraz wołyńskiego, a więc na terenach dawnego Księstwa Litewskiego sprzed 1569 r. Według najbardziej rozpowszechnionych szacunków liczył w okresie II RP 10–12 tys. wyznawców (dla porównania: Jednota Warszawska to ponad 20 tys.).
Jastrzębski zmarł w nocy 15 na 16 czerwca 1938 r. Jego bardzo uroczysty pogrzeb odbył się kilka dni później na cmentarzu ewangelickim w Wilnie.
W pożegnaniu duchownego udział wzięli nie tylko wierni Kościoła reformowanego, lecz także rzesze osób ceniących jego zaangażowanie społeczne i przedstawiciele polskich władz. Jastrzębski został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Wilnie, który położony był na Pohulance, na Górze Bouffałowej. Nekropolia wileńskich protestantów powstała według planów wileńskiego ogrodnika Webera jako cmentarz luterański, ale od 1830 r. miały tam miejsce także pochówki kalwińskie. Na tym samym cmentarzu spoczywały szczątki krewnych Jastrzębskiego, a także innych wileńskich protestantów.
Dzieje cmentarza, jak również Jednoty Wileńskiej zmieniła II wojna światowa, po której większość wiernych wysiedlono, głównie na ziemie zachodnie i północne Polski. Ich potomkowie, o ile pozostali wierni wyznaniu przodków, są obecnie członkami Kościoła ewangelicko-reformowanego w RP, który uważa się za sukcesora międzywojennej Jednoty Wileńskiej.
Na podstawie: BNS, „Kurier Wileński”
