Towarzystwo Filomatów - stowarzyszenie młodzieży wileńskiej, powstałe 1 października 1817 r., z inicjatywy studentów Uniwersytetu Wileńskiego: Jana Czeczota, Adama Mickiewicza, Onufrego Pietraszkiewicza, Tomasza Zana i prezydenta towarzystwa Józefa Jeżowskiego. Początkiem działalności filomatów było udzielanie pomocy w nauce. Zajmowali się kształtowaniem osobowości, siły woli i umiejętności intelektualnych i literackich. W następnej kolejności skupili się na zagadnieniach narodowych. Postanowili pracować na rzecz odpowiedniego wychowania społeczeństwa i przygotowania go do walki z caratem. Celem tych działań miała być niepodległość Polski i wyzwolenie chłopów z poddaństwa. Filomaci szybko rozszerzali działalność, tworząc organizacje filialne, które służyły pozyskaniu większej liczby uczestników. Jedną z nich było założone w 1820 r. Towarzystwo Przyjaciół Pożytecznej Zabawy, zwane także Towarzystwem Promienistych. W tym samym roku towarzystwo zostało rozwiązane. Wtedy zdecydowano się na utworzenie kolejnej organizacji. Był nią Związek Filaretów - tym razem przyjaciół cnoty i dzielności moralnej. W 1822 r. ukaz carski zakazał tworzenia jakichkolwiek tajnych związków. W rok później policja carska wpadła na trop tajnej organizacji działającej na Uniwersytecie Wileńskim. Do Wilna przyjechał Nikołaj Nowosilcow w celu przeprowadzenia śledztwa. 23 października 1823 r. aresztowano stu kilkudziesięciu studentów. Przesłuchiwano także kadrę nauczycielską. Dwaj główni oskarżeni Tomasz Zan i Jan Czeczot zostali skazani odpowiednio na 12 i 6 miesięcy więzienia. Pozostałych dwudziestu oskarżonych zesłano w głąb Rosji. Wśród nich był Adam Mickiewicz. To jemu filareci i filomaci zawdzięczają rozgłos i tak znaczące miejsce w historii Polski. Kary dotknęły także wykładowców wileńskiej uczelni. Czterech spośród nich, w tym Joachima Lelewela, odsunięto od zajęć akademickich.