Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie - towarzystwo naukowe założone 9 października 1906 r. z inicjatywy Alfonsa Parczewskiego i innych czołowych przedstawicieli inteligencji polskiej w Wilnie, m.in. E. Orzeszkowej, J. Hłaski, J. Montwiłła, W. Puttkamera, W. Tyszkiewicza. Prezesami towarzystwa byli kolejno J. Kurczewski, W. Zahorski, A. Parczewski, M. Zdziechowski, S. Kościałkowski. Głównym celem statutowym Towarzystwa było popularyzowanie wiedzy i literatury w języku polskim, badanie dziejów Litwy pod względem historycznym, etnograficznym, przyrodniczym i statystycznym. Powołane jako towarzystwo o charakterze regionalnym, dzięki wysokiemu poziomowi swych prac, szybko zyskało szersze znaczenie. Do I wojny światowej działalność TPN skupiała się na gromadzeniu książek dla tworzonej w Wilnie polskiej biblioteki naukowej. Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 r., Towarzystwo przyczyniło się do wznowienia działalności Uniwersytetu Wileńskiego (wówczas Uniwersytet Stefana Batorego). Towarzystwo opublikowało m.in. 14 tomów "Ateneum Wileńskiego", wydawało "Rozprawy i Materiały", w których zamieszczano prace z dziedziny filologii, literatury i sztuki, "Prace Wydziału II" (nauki matematyczno-przyrodnicze). W latach 1939-1940 TPN pozostawało pod administracją litewską, jego działalność ograniczała się do starań o zachowanie całości zbiorów. W okresie władzy radzieckiej w Wilnie (od sierpnia 1940 r. do czerwca 1941 r.) majątek Towarzystwa został przejęty przez ZSRR. W 1943 r. po zajęciu Wilna przez wojska niemieckie nastąpiło ostateczne zniszczenie majątku towarzystwa.