Towarzystwo Muzyczne i Polski Teatr "Lutnia" - założone 24 września 1905 r. w Wilnie. Inicjatorem ich powstania był kierownik męskiego chóru Alojzy Perzanowski, a założycielem mecenas sztuki, dyrektor Wileńskiego Banku Ziemskiego, członek Rady Miejskiej m. Wilna, Józef Montwiłł. Ustawa "Lutni" głosiła: "Towarzystwo ma na celu ułatwienie swym członkom możności pożytecznego i przyjemnego spędzania wolnego od pracy czasu tudzież krzewienia pośród siebie sztuki muzycznej. Członkowie mogą zbierać się do wykonywania utworów muzycznych, omawiania kwestyj z dziedziny muzyki i korzystania z biblioteki; mają prawo urządzać wieczory literackie oraz przedstawienia sceniczne". W "Lutni" działały trzy sekcje: wokalna, instrumentalna i literacko-dramatyczna. Oprócz tego powołano specjalny Komitet Dramatyczny, który ustalał repertuar "Lutni". W jego skład wchodzili zawodowi aktorzy i przedstawiciele prasy. W przedstawieniach i koncertach brali udział członkowie wszystkich trzech sekcji. Towarzystwo skupiało około 375 członków. "Lutnia" organizowała między innymi cieszące się dużą popularnością "Wieczory Słowa", poświęcone poszczególnym poetom i pisarzom polskim. Na program składały się: odczyty, recytowanie poezji lub prozy i odegranie utworu scenicznego. W ciągu kilku lat powstał w "Lutni" zespół mandolinowy, kwartet, chóry: mieszany, męski i chłopięcy. Wykonywano utwory Moniuszki, Bacha, Haydna, Mozarta, Beethovena, Wagnera, Czajkowskiego, Rubinsteina, Mendelssohna. W okresie świąt religijnych "Lutnia" urządzała wieczory muzyki religijnej lub też wystawiała przedstawienia o treści religijnej. Na bazie "Lutni" powstała orkiestra symfoniczna m. Wilna, którą dyrygował dyrektor konserwatorium wileńskiego Adam Wyleżyński. W sali "Lutni" odbywały się stale koncerty tej orkiestry. W siedzibie teatru odbywały się także wystawy malarstwa, odczyty. Początkowo wszystkie przedsięwzięcia kulturalne były dostępne tylko dla członków Towarzystwa i ich gości. Od roku 1910 zaczęły zyskiwać charakter występów publicznych. W tym samym roku teatr przeniósł się na ulicę Świętojerską (obecnie aleja Giedymina). "Lutnia" nie przerwała swej działalności nawet po wybuchu I wojny światowej, odwrotnie, wzięła na siebie misję utrzymania w Wilnie stałej sceny polskiej. Krótka przerwa nastąpiła jedynie w 1915 r. po wprowadzeniu zakazu urządzania widowisk polskich. Teatr wznowił działalność na początku 1916 r., po załatwieniu wymaganych formalności. Skład dawnego zespołu zdziesiątkowała przymusowa lub dobrowolna ewakuacja. Dokompletowali go amatorzy lub ci aktorzy zawodowi, których wojna nie wygnała z miasta. W czasie I wojny światowej zmieniły się też warunki pracy w "Lutni" - odtąd wszyscy członkowie zespołu otrzymywali honoraria, umożliwiające im przetrwanie tych naprawdę ciężkich czasów w służbie sceny polskiej. Nie był to teatr o wysokim poziomie artystycznym, ale przygotowanie aktorskie większości wykonawców, jak też techniczne warunki nie pozwalały na więcej. W wyniku tej sytuacji 9 grudnia 1918 r. walne zgromadzenie Towarzystwa przyjęło projekt stworzenia przy "Lutni" zaczątków szkoły dramatycznej. Po oddaniu Wilna Litwinom w lipcu 1918 r. teatry polskie przerwały swoją działalność. Po roku 1920, kiedy Wilno ponownie znalazło się w składzie Polski, teatr wileński wszedł w nową fazę rozwoju. Do Wilna przybył Franciszek Rychłowski. Ten popularny i lubiany w Wilnie dyrektor skupił w swych rękach rządy czterech scen wileńskich (poza Teatrem Dramatycznym w "Lutni" Teatr Powszechny w Ratuszu, Teatr Letni w Ogrodzie Bernardyńskim oraz od września1923 r. Teatr Śpiewny w gmachu na Pohulance). W "Lutni" powstał zawodowy teatr polski, zwany w tym okresie w prasie Teatrem Polskim w sali "Lutni".