Raport EESC: Relacje Litwy i Polski... cz. II

Transformacja partnerstwa strategicznego Polski i Litwy w latach 2004-2010

Czynniki zewnętrzne. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Polski po wstąpieniu do UE: najważniejsze momenty przełomowe. 

WZROST WPŁYWU I ZNACZENIA POLSKI W UE

WIARYGODNE ZAGROŻENIE CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH WOBEC POLITYKI ZAGRANICZNEJ ORAZ BEZPIECZEŃSTWA POLSKI

Osłabianie pozycji Polski, jako lidera w Europie Środkowej i Wschodniej.

Pomimo tego, że w latach 2007-2010 Polska potrafiła zbilansować relacje z największymi państwami unijnymi oraz Rosją, to jednocześnie można było zauważyć pewnego rodzaju ochłodzenie stosunków Polski z sąsiednimi państwami UE, tradycyjnymi sojusznikami – Litwą oraz państwami Wyszehradu (Węgrami, Słowacją oraz Czechami).

Obecnie ochłodzone stosunki Polski z sąsiednimi państwami można tłumaczyć w różny sposób: zmieniająca się rola Polski w regionie zmusza ją do zrezygnowania z poprzedniego wizerunku lidera w Europie Środkowej i Wschodniej. Stopniowa Polska przejmuje zachowanie charakterystyczne dla dużego państwa, któremu relacje z mniejszymi sąsiadami schodzą na drugi plan. Np., Węgry, Czechy oraz Słowacja, należące do Grupy Wyszehradzkiej, zauważają, iż znacznie zmniejszyła się uwaga Polski wobec rozwoju różnego rodzaju projektów regionalnych (w szczególności energetycznych) w Europie Środkowej[4]. Polska coraz bardziej zaczyna utożsamiać siebie nie z innymi państwami regionu Europy Środkowej i Wschodniej, lecz z dużymi państwami UE, takimi jak Francja bądź Niemcy. Według ekspertów, w nowej polityce zagranicznej Polski stopniowo rezygnuje się z idealistycznego podziału państw europejskich według ich orientacji na Wschód i Zachód oraz coraz bardziej przejmuje się pragmatyczną retorykę, tj. podział państw na stabilną pod względem gospodarczym Północ oraz nieodpowiedzialne trwoniące środki finansowe Południe[5]. 

Z drugiej zaś strony, ochłodzenie stosunków Polski z sąsiednimi państwami Europy Środkowej i Wschodniej można tłumaczyć także niezdolnością tych państw do „dogonienia” Polski. Polska jest jedynym państwem w UE, którego wzrost PKB w okresie światowego kryzysu gospodarczego pozostał dodatni, zaś wydatki na potrzeby obrony były najbardziej zbliżone do rekomendowanych przez NATO 2% od PKB[6]. Pozostawanie w tyle ww. sąsiednich państw Polski oraz mentalność RP, jako jednego z formujących się dużych państw, może osłabić tradycyjne regionalne więzy z sąsiednimi państwami Europy Środkowej i Wschodniej. 

W celu zapewnienia kontynuacji współpracy Polski z jej mniejszymi sąsiadami bardzo ważne jest zachowanie „wspólnego mianownika”. W przypadku Litwy byłoby to zachowanie „dyplomatycznego” tandemu z Polską w następujących kwestiach dot. polityki wschodniej:  1) udział w uregulowaniu „zamrożonych” konfliktów w przestrzeni postsowieckiej; 2) dalsze poparcie dla integracji euroatlantyckiej sąsiednich państw Europy Wschodniej (Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdowy oraz Ukrainy); 3) umacnianie niezależności energetycznej od Rosji; 4) popieranie procesów demokratyzacji w Europie Wschodniej[7]. 

Z drugiej zaś strony, zachowanie „dyplomatycznego tandemu” Litwy i Polski w przestrzeni wschodniej będzie zależało także od stanowiska Polski wobec miejsca Litwy w polityce wschodniej. 

Kwestia dot. polskiej mniejszości narodowej w polityce zagranicznej Polski formalnie jest powiązywana z rozprzestrzenieniem się demokracji, dlatego dopóki nie zostaną rozwiązane dwustronne problemy litewsko-polskie, dopóty Polska będzie przedstawiała siebie, jako swego rodzaju „nauczyciela” przekazującego doświadczenie w zakresie rozwoju procesów demokracji. Jest rzeczą oczywistą, iż zachowanie litewsko-polskiego „dyplomatycznego tandemu” w warunkach takiego nie równowartościowego partnerstwa jest niemożliwe. 

Jeżeli „wchodzenie” Polski w szeregi dużych państw unijnych nadal będzie związane z osłabianiem dwustronnych relacji z mniejszymi sąsiadami, to z czasem Polska ryzykuje znaleźć się w swego rodzaju „szarej strefie” (tzn. duże państwa europejskie, bez względu na ambicje Polski, nie będą oceniały ją, jako równoprawnego partnera, zaś z powodu osłabionych więzi regionalnych z mniejszymi państwami Europy Środkowej i Wschodniej Polska nie będzie traktowana, jako naturalny lider regionu).

Rosnące ambicje Polski mogą przyczynić się do integracji mniejszych jej sąsiadów z innymi paktami (np. integracja krajów bałtyckich z krajami nordyckimi), które mogłyby stanowić przeciwwagę wobec umacniających się więzi Polski z dużymi państwami unijnymi. Według rosyjskich ekspertów, obecnie można zauważyć mocną „europeizację” polskiej polityki zagranicznej, z powodu której przez pewien czas może być odczuwalne tymczasowe osłabienie stosunków Polski z jej wschodnimi sąsiadami[8]. Realizowana przez Polskę pragmatyczna polityka zagraniczna wykazuje jej swoistą taktykę w celu zwiększenia wpływu w polityce zagranicznej UE oraz w odpowiednim momencie znowu „zwrócić się twarzą” w stronę wschodnich sąsiadów. Rosja prawie nie wątpi w to, iż „powrót” Polski na Wschód jest nieunikniony: zarówno rządzącą PO, jak i opozycyjny PiS łączy wspólna ideologia doktryny Giedroycia oraz Mieroszewskiego (o doktrynie – w drugiej części Przeglądu „Wpływ czynników polityki wewnętrznej Polski na harmonogram dwustronnych stosunków litewsko-polskich”), zaś integracja Polski z Zachodem nie jest niczym innym, jak tylko swego rodzaju „dwutorową” strategią przewidującą, iż inicjatywy dot. ocieplenia stosunków Polski z Rosją powinny być rozwijane równolegle z umacnianiem UE i NATO[9]. 

Dla Moskwy bardzo ważna rzeczą jest zapewnienie, aby Polska nie stała się przeszkodą w relacjach Rosji z Zachodem. Pod tym względem Rosja jest zmuszona do stałego wyboru jednego z dwóch sposobów konstruowania dwustronnych relacji z Polską:
1. Maksymalnie zrealizować politykę Rosji oraz innych państw europejskich dot. stałej izolacji Polski w ich stosunkach dwustronnych oraz w dwustronnych stosunkach Rosji i USA. Z drugiej zaś strony, Polska, jako członek UE i NATO utrzymuje możliwość przeszkadzania Rosji w urzeczywistnianiu jej interesów;
2. Zneutralizować niechęć Polski wobec Rosji przy pomocy umacniania dwustronnych relacji rosyjsko-polskich. Jednak należy zauważyć, iż ostatni sposób normalizacji stosunków, o który obecnie opierają się dwustronne stosunki Polski i Rosji, w dużej mierze zależy politycznych zmian w Polsce i USA (zmian w rządach D. Tuska oraz B. Obamy).

Z uwagi na prezydencję Polski w UE w okresie lipiec-grudzień 2011 r., należy się spodziewać, iż Rosja do czasu wyborów parlamentarnych w Polsce jesienią 2011 r. lub najpóźniej do początku 2012 r. będzie się starała zinstytucjonalizować dwustronne relacje z Polską. Za pośrednictwem różnego rodzaju formatów regularnych kontaktów, rozwoju partnerstwa oraz więzi społecznych itp. Rosja może próbować „przywiązać” Polskę do obecnego harmonogramu stosunków dwustronnych bądź przynajmniej złagodzić negatywne skutki spodziewanego „ochłodzenia” dwustronnych relacji polsko-rosyjskich w najbliższej przyszłości[10]. 

Rozwój Europy „dwóch prędkości”

Pozostawanie Polski siłą regionalną jest związane przede wszystkim z państwami stanowiącymi jądro UE (Niemcy i Francja). Z drugiej zaś strony, Niemcy i Francja są skłonne do uzasadniania zachowania swojej roli lidera w UE środkami polityki fiskalnej przyczyniającymi się do konsolidacji strefy euro. Polska, umacniając swoją rolę, jako dużego państwa unijnego, nienależącego do strefy euro, w dalszej perspektywie ryzykuje, iż nie dostosuje się do dużych państw UE[11].  

Należy zaznaczyć, iż Polska balansując pomiędzy dużymi państwami europejskimi (Niemcy, Francja i Rosja), jest skłonna do odrzucenia idei tworzenia jakichkolwiek formalnych paktów z innymi dużymi państwami UE, mającymi stanowić przeciwwagę wobec porozumień Niemiec, Francji oraz Rosji. Np. na początku listopada 2010 r. Polska odrzuciła propozycję Włoch dot. powołania konsultacyjnej grupy G6[12], w skład której miałyby wejść Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Polska oraz Francja. Przy pomocy tej grupy dążono do przerwania praktyki stosowanej przez Niemcy i Francję dot. podejmowania decyzji  po uzgodnieniu między sobą (bez konsultacji z innymi członkami UE)[13]. 

W dn. 19-20 stycznia 2011 r. w Londynie (Wielka Brytania) odbyło się pierwsze spotkanie szefów rządów państw Europy Północnej (krajów nordyckich, krajów bałtyckich oraz Wielkiej Brytanii). Na spotkaniu na szczycie państw Europy Północnej, zorganizowanym z inicjatywy premiera Wielkiej Brytanii D. Camerona, dyskutowano na tematy odrodzenia gospodarki Europy. Pomimo tego, że spotkanie na szczycie państw Europy Północnej miało przyczynić się do nieformalnej wymiany idei w sferze nowych technologii, polityki energetycznej oraz socjalnej, to dla Wielkiej Brytanii spotkanie to miało inne znaczenie. 

Dla Wielkiej Brytanii spotkanie to oznaczało przede wszystkim format umacniający relacje z państwami Europy Północnej sceptycznie oceniającymi dominację Niemiec i Francji w UE. Niemcy i Francja, w ostatnim okresie aktywnie propagujące reformy fiskalne w strefie euro, stopniowo przejmują dźwignię politycznego i gospodarczego koordynowania państw unijnych należących do UE, zaś Wielka Brytania pozostaje na uboczu. Umacnianie więzi współpracy krajów nordyckich oraz krajów bałtyckich z Wielką Brytanią oznacza przede wszystkim rozwój bezpieczeństwa regionalnego oraz tworzenie swego rodzaju przeciwwagi wobec politycznego i gospodarczego wpływu Rosji[14]. 

Z drugiej zaś strony, na współpracę państw Europy Północnej duży wpływ będzie wywierało stanowisko USA, dlatego należy się spodziewać, iż ww. współpraca państw Europy Północnej, w dążeniu do stworzenia przeciwwagi wobec wpływu państw stanowiących jądro kontynentalnej Europy (Niemcy i Francja), będzie miała ograniczone znaczenie. Ww. współpracy państw Europy Północnej USA nie poprą, jeżeli współpraca ta stworzy alternatywne organizacje mogące konkurować z już istniejącymi strukturami zachodnimi. Jest to szczególnie aktualne w sferze obrony. Np. jeszcze w 2009 r. kraje nordyckie zaczęły rozważać możliwość utworzenia regionalnego paktu wojskowego (tzw. mini-NATO). Włączenie się krajów bałtyckich
w tworzenie regionalnego paktu wojskowego mogłoby przyczynić się do wzajemnej integracji sektorów obrony ww. państw Europy Północnej. Podczas spotkania ministrów SZ krajów nordyckich w Reykjavik (Irlandia) w dn. 8-9 czerwca 2009 r. kraje nordyckie przedstawiły plany dot. głębszej wzajemnej współpracy. Impulsem do rozwoju wojskowej współpracy krajów nordyckich był raport byłego ministra SZ Norwegii T. Stoltenberga (ogłoszony w dn. 9 lutego 2009 r.) o współpracy krajów nordyckich w sferze polityki zagranicznej i bezpieczeństwa[15]. W raporcie podkreślono potrzebę globalnego i regionalnego bezpieczeństwa. Na podstawie tego raportu Dania, Irlandia, Norwegia (należące do NATO) oraz Szwecja z Finlandią (neutralne) oświadczyły o zamiarze utworzenia bloku wojskowego, zaś podczas spotkania ministrów obrony krajów nordyckich i krajów bałtyckich w Helsinkach (Finlandia) w dn. 5 listopada 2009 r. zostało podpisane nowe porozumienie o współpracy państw nordyckich (NORDEFCO), zawierające wszystkie dotychczasowe projekty współpracy wojskowej krajów nordyckich⁴⁰. W ww. porozumieniu podkreślono rozwój strategii obronnej współpracy krajów nordyckich w sferze zasobów ludzkich, wspólnych ćwiczeń wojskowych oraz znaczenie współpracy w NATO, UE, jak też operacjach pokojowych ONZ, jednak dyplomaci USA wyrazili zaniepokojenie z powodu ewentualnego negatywnego wpływu współpracy krajów nordyckich w sferze obrony na aktywność krajów nordyckich w NATO[16]. 

Należy odnotować, iż w sytuacji, kiedy Polska zabiega o zachowanie bilansu między Niemcami, Francją i Rosją, możliwości jej udziału w paktach stanowiących przeciwwagę wobec współpracy Moskwy, Paryża i Berlina są coraz bardziej ograniczane, zaś zależność Polski ad hoc  od dwustronnych/trójstronnych porozumień Niemiec, Francji i Rosji będzie się tylko zwiększała. Będzie to zwiększało napięcie nie tylko pomiędzy Polską a krajami Europy Środkowej, ale także pomiędzy Polską a ww. dużymi państwami europejskimi. Świadczy o tym również porozumienie pomiędzy Niemcami a Francją z początku lutego 2011 r. o projekcie tzw. paktu konkurencyjnego, przewidującego fiskalną i gospodarczą harmonizację państw strefy euro. Ww. pakt ostro skrytykował premier RP D. Tusk oświadczając, iż pakt przyczynia się do podziału UE oraz rozwoju Europy „dwóch prędkości”[17]. 

Bez względu na pragmatyzm nowej polskiej polityki zagranicznej oraz jej dążenia do roli dużego państwa unijnego, na razie wpływ Polski na inne duże państwa europejskie jest bardzo ograniczony. Np. Polska dotychczas nie może przekonać Rosji i Niemiec do zmiany trasy budowanego gazociągu „Nord Stream”, bez względu na fakt, iż obecna jego trasa w przyszłości faktycznie zablokuje dalszy rozwój nawigacji w strategicznie ważnym kompleksie portów Szczecin- Świnoujście w Polsce. Oprócz tego, nie zważając na aktywne starania Polski o udział w debatach nt. przyszłości architektury systemu bezpieczeństwa Europy, nie została ona zaproszona do Dowil (Francja) na trójstronne spotkanie liderów Francji, Niemiec i Rosji, które miało miejsce w październiku 2010 r. i w toku którego omawiano kwestie dot. bezpieczeństwa Europy⁴³. Można stwierdzić, iż Polska, „odwracając się” od państw Europy Środkowej i Wschodniej w celu umocnienia relacji z dużymi państwami europejskimi, nie tylko ryzykuje, że nie zostanie przyjęta do „klubu” dużych państw unijnych, ale również utraci swoje pozycje, jako lidera w Europie Środkowej i Wschodniej. 

WPŁYW CZYNNIKÓW WEWNĘTRZNYCH POLSKI NA HARMONOGRAM STOSUNKÓW DWUSTRONNYCH POMIĘDZY LITWĄ A POLSKĄ

W/g polskich ekspertów w zakresie polityki wewnętrznej, obecny prezydent Bronisław Komorowski nie wykazuje wielkich ambicji, by poważnie wpłynąć na prowadzoną przez obecny rząd D. Tuska politykę zagraniczną z kilku powodów:
1)      W systemie politycznym Polski, głównym „kreatorem (twórcą) „ polityki zagranicznej jest rząd,
2)      Opinie szefa polskiego rządu D. Tuska i ministra spraw zagranicznych R. Sikorskiego w rozwiązywaniu istotnych kwestii dotyczących polityki zagranicznej Polski są zbieżne, 
3)      B. Komorowski w Platformie Obywatelskiej nie posiada „mocnego zaplecza” (w swoim otoczeniu[18]), które pozwoliłoby na przeciwstawienie się charyzmatycznemu tandemowi ·D. Tuska i R. Sikorskiego[19].

Zajęcie przez B. Komorowskiego neutralnego stanowiska w Platformie Obywatelskiej prezentuje również jego własne stanowisko, wyznaczył on bowiem w kwietniu – lipcu 2010 r. na najwyższe stanowiska w kraju nie polityków, a specjalistów i technokratów, którzy wcześniej nie byli uwikłani w walki polityczne[20].

Taki wybór B. Komorowskiego można zinterpretować, jako dążenia do utrzymania jedności w Platformie Obywatelskiej, bez zwiększania napięcia pomiędzy konkurującymi ze sobą o wpływy „grupy zwolenników” premiera D. Tuska i przewodniczącego Sejmu Grzegorza Schetyny. Można stwierdzić, że rola polskiego prezydenta B. Komorowskiego w polityce zagranicznej jest ograniczona jedynie do tworzenia przychylnych czynników w celu ułatwienia formowanej przez polski rząd realizacji polityki zagranicznej. Na tym tle, uwzględniając w/w okoliczności, minister spraw zagranicznych Polski R. Sikorski faktycznie ma nieograniczoną swobodę w kształtowaniu krajowej polityki zagranicznej, zaś sama polityka zagraniczna staje się spersonifikowana i ściśle związana z osobowością R. Sikorskiego i jego poglądami osobistymi.

Czynnik osobowości polskiego ministra spraw zagranicznych R. Sikorskiego w polskich i litewskich mediach jest przedstawiany, jako jeden z najważniejszych czynników mających wpływ na „ochłodzenie” dwustronnych stosunków polsko-litewskich.  Aby zrozumieć dynamikę relacji dwustronnych pomiędzy RL a RP w latach 2007-2010 konieczne jest szczegółowe omówienie poglądów osobistych R. Sikorskiego. W przestrzeni publicznej RP, R. Sikorski najczęściej postrzegany jest, jako zwolennik tzw. politycznej koncepcji Piastów, akcentującej modernizację Polski oraz integrację z Zachodem.[21]

W koncepcji politycznej Piastów podkreślane są korzyści ukierunkowanej i pragmatycznej polityki „prozachodniej” w odniesieniu do innych kierunków polityki zagranicznej (np. polityka wschodnia), silna integracja Polski z Europą Zachodnią, rozwój relacji Polski z innymi krajami Europy Środkowej (zwłaszcza z Niemcami). Z drugiej strony, należy wziąć pod uwagę fakt, że od 1989 roku „rdzeniem” (sercem) polskiej polityki zagranicznej (w jakiejś mierze zarówno polityki wewnętrznej) pozostaje wyżej wymieniona tzw. doktryna Giedroycia-Mieroszewskiego, utworzona prze inteligentów polskich znajdujących się na uchodźstwie w latach sześćdziesiątych XX wieku. Główne założenia doktryny Giedroycia-Mieroszewskiego[22]:
- Polska powinna zrezygnować ze wszystkich historycznych i terytorialnych pretensji wobec Ukrainy, Litwy, Białorusi oraz uznać pełną niepodległość tych krajów (Ukraina, Białoruś i Litwa powinny być postrzegane, jako naturalni partnerzy Polski, a nie, jako wasale). 
- Wsparcie Polski dla państwowości Ukrainy, Białorusi, Litwy zlikwiduje przyczyny konfliktu polsko-rosyjskiego. Niepodległość sąsiadów wschodnich Polski jest najważniejszym warunkiem do utrzymania dobrych relacji Polski z Rosją. 
- Polskie wsparcie dla niepodległości Ukrainy, Białorusi i Litwy jest warunkiem do uśmierzania rosyjskich ambicji imperialistycznych. 
- Dla Polski jest bardzo ważne, aby utrzymać dialog z przedstawicielami rosyjskiej inteligencji i demokratycznych sił politycznych. 
- Polska może normalizować i rozwijać wzajemnie korzystne stosunki z Rosją, jeśli równocześnie spełni trzy podstawowe warunki:
- Poprawa stosunków polsko-rosyjskich nie powinna odbywać się kosztem państwowości i żywotnych interesów sąsiadów Polski i Rosji, 2) Rosja powinna zostać włączona do Wspólnoty Państw Europejskich, czy też wspólnych struktur gospodarczych czy też organizacji zapewniających partnerstwo równowartościowe, które nie pozwoli na dominację żadnego z państw; 3) Rozwój stosunków dwustronnych pomiędzy Polską i Rosją nie może odbywać się bez zgody na to samej Rosji i jej gotowość do współpracy (inicjatywę do transformacji FR powinna przejawić sama Rosja). 

Podkreśla się, że z powodu dominowania w polskiej politycy zagranicznej tzw. doktryny Giedroycia - Mieroszewskiego osiągnięto konsensus pomiędzy elitami wszystkich grup politycznych. Na przykład, minister spraw zagranicznych R. Sikorski stwierdził, że o kwestionowaniu doktryny Giedroycia-Mieroszewskiego nie może być nawet mowy, zaś nieporozumienia pomiędzy rządzącej liberalnej centroprawicy i prawicowej PO z opozycyjną konserwatywną partią „ Prawo i Sprawiedliwość” w tej sprawie ogranicza się jedynie ·do realizacji metod tej doktryny.[23]

Lider opozycyjnej partii „Prawo i Sprawiedliwość”, były premier Polski Jarosław Kaczyński, oraz wielu osób z jego otoczenia nazywani są zwolennikami „teorii prometeizmu”. Teoria ta, sformowana przez Józefa Piłsudskiego na początku XX wieku była uzasadniona osłabieniem ówczesnej Carskiej Rosji oraz jej przyszłych następców (Związek Radziecki i współczesna Rosja), przy jednoczesnym wsparciu etnicznych ruchów narodowych na terytorium Rosji oraz powstaniu państw niepodległych, aliantów Polski.  Idee Prometeizmu zostały zmodyfikowane oraz umocnione w w/w doktrynie Mieroszewskiego -Giedroycia, akcentującej znaczenie państwowości wschodnich sąsiadów Polski (Ukraina, Litwa, Białoruś) w celu utrzymania niepodległości Polski.

Na podstawie w/w i wcześniejszych założeń zaprezentowanych w częściach niniejszego przeglądu, można stwierdzić, że niektóre problematyczne aspekty stosunków między Litwą a Polską (na przykład kwestia praw polskiej mniejszości etnicznej) zawsze były integralną częścią polsko-litewskich stosunków dwustronnych. Z drugiej strony, w okresie 1994-2007, problematyczne stosunki litewsko-polskie z powodu pragmatycznej współpracy w zakresie integracji z Zachodem, a następnie w zakresie rozwoju procesów demokratycznych na Wschodzie, zostały w istocie "zamrożone" lub pozostały na marginesie harmonogramu politycznego.

Jak już wspomniano we wcześniejszych częściach przeglądu, charakter współpracy Litwy i Polski w zasadzie zależał od istniejących stosunków międzynarodowych, po tym jak zaszły w nich zmiany, problem stosunków między Litwą i Polska (kwestia polskiej mniejszości narodowej) znowu stał się aktualny.  Można wyróżnić następne etapy rozwoju stosunków dwustronnych pomiędzy Litwą a Polską:

W latach 1990-1992, stosunki polsko-litewskie były dość napięte z kilku powodów. Po pierwsze, rozwój stosunków dwustronnych nadal utrudniała nierozwiązana jeszcze w latach 1920-1939 kwestia Wilna, które w czasie okupacji sowieckiej zostało „zamrożonym" konfliktem również w dyskursie publicznym. Po drugie, Litwa i Polska ponownie musiały ustalić podstawę do dalszego rozwoju stosunków dwustronnych. Napięcie w stosunkach polsko-litewskich jeszcze bardziej zwiększała negatywna rola przedstawicieli polskiej mniejszości należącej do współczesnej nomenklatury komunistycznej w przywróceniu państwowości Litwy. 11 marca 1990 w Radzie Najwyższej Litwy – w Sejmie Restytucyjnym podczas głosowania w sprawie Aktu Odrodzenia Niepodległości Litwy, większość deputowanych pochodzenia polskiego wstrzymało się od głosu (sześć wstrzymało się od głosu, a trzech głosowali "za"). 

Przyczyną zróżnicowanego stanowiska przedstawicieli litewskich Polaków były dążenia do utworzenia autonomicznego regionu w sowieckiej Litwie. Koncentrowały się one  utrzymaniu społecznych i politycznych gwarancjach ZSRR. Zwłaszcza, że ​​nie istniał alternatywny program, korzystny dla litewskich Polaków, który mogłyby zaproponować odradzając się na Litwie elity polityczne. Dowodem na to, były plany (w okresie 1989-1991) uznania za region autonomii rejonów wileńskiego i solecznickiego wchodzącego w skład ZSRR przez polską mniejszości Litwy. Wówczas polski rząd oficjalnie potępił plany „autonomistów”, ale we wrześniu 1991 r., po tym jak z inicjatywy rządu litewskiego zostały rozpuszczone Rady Wilna i Solecznik oraz wprowadzenie w tych rejonach zarządzania bezpośredniego. Polska skrytykowała w/w działania, jako łamanie politycznych praw polskiej mniejszości narodowej.

Z drugiej strony, pojawienie się dwuznacznego stosunku polskiej mniejszości Litwy wobec państwowości Litwy pośrednio prowokowała sama Polska, która do czasów rozpadu ZSRR realizowała tzw. dwukierunkową politykę wobec sąsiadów wschodnich: Polska utrzymywała stosunki dyplomatyczne z ZSRR, oraz rozwijała jednocześnie nieoficjalne relacje ze wschodnimi sąsiadami (Litwa, Białoruś i Ukraina). Można stwierdzić, że aspiracje polskiej mniejszości narodowej Litwy w latach 1990-1992 dot. zachowania jak najszerszej politycznej i kulturowej autonomii na Litwie były oceniane, jako swoiste zagrożenie dla suwerenności Litwy. Czynnik polskiej mniejszości w zasadzie stał się przesłanką do „zachowania bezpieczeństwa” dwustronnych stosunków pomiędzy Litwą a Polską (Polska w tym okresie w litewskim dyskursie publicznym jest często określana, jako podstawowe potencjalne zagrożenie dla zewnętrznego bezpieczeństwa Litwy).

W latach 1992-1994 po normalizacji dwustronnych stosunków pomiędzy Polską a Litwą (w styczniu 1992 r. podpisano "Deklarację o przyjaznych stosunkach i współpracy dobrosąsiedzkiej, a w kwietniu 1994 r. „Traktat o przyjaznych stosunkach i współpracy dobrosąsiedzkiej"), rozpoczęto budowę relacji dwustronnych na zasadzie konsensusu.

Zasada "dobrego sąsiedztwa" Litwy i Polski (później "strategicznego partnerstwa") stała się jednym z głównych postulatów współpracy dwustronnej, w dążeniu obu państw do integracji z NATO i UE. Należy wziąć pod uwagę fakt, że w cały proces podpisania "Traktatu o przyjaznych stosunkach i współpracy dobrosąsiedzkiej w 1994 r. trwał od ponad dwóch lat głównie ze względu na różnicę ocen wydarzeń historycznych (kwestia okupacji Wileńszczyzny w 1920/39, itp.). W celu normalizacji stosunków dwustronnych pomiędzy Litwą i Polską, obie strony wreszcie porozumiały się w sprawie punktu porozumienia, który przewiduje możliwość, dla każdej ze stron, oceny wydarzeń historycznych na swój własny sposób. Niniejsza umowa częściowo utrwaliła przesłankę do spekulacji dla obu stron na temat znaczenia wydarzeń historycznych w stosunkach dwustronnych. 

W latach 1994-2004, dwustronne stosunki polsko-litewskie oparte o tzw. partnerstwo strategiczne, które zadecydowało o rozwoju stosunków dwustronnych w okresie integracji obu państw ze strukturami euroatlantyckimi, często odraczając kłopotliwe sprawy dwustronne (prawa mniejszości narodowych na Litwie, itp.). Stosunki Polski z Litwą, oparte są o pogląd Polski, że proces integracji Litwy ze strukturami zachodnimi ułatwi rozwiązanie tych problemów[24]. Dla Polski Litwa była ważna, jako wieź z innymi strategicznie ważnymi dla polskiej polityki zagranicznej państwami wschodnimi (Białoruś i Ukraina).

W latach 2005-2007, w Polsce rozpoczęła się swoista reakcja "odrzucenia" UE. W tym czasie polski tandem braci Kaczyńskich głównie wykonywał populistyczną, nacjonalistyczną i konfrontacyjną politykę w odniesieniu do UE. Interesujące jest, że ówczesna konfrontacyjna polityka PiS w stosunku do UE była realizowana w okresie konfliktu Polski zarówno z Niemcami, jak i z Rosją. Można to interpretować, jako dążenia ówczesnych rządzących elit politycznych do konsolidacji społeczeństwa poprzez bardzo mocne wartości narodowe, tradycje i tożsamość skierowane przeciwko "wrogom historycznych” (Niemcy i Rosja) lub akcentowanie racjonalnej i formalistycznej UE „obcej” dla mentalności społeczeństwa polskiego[25]. Konfrontacyjne i sprzeczne relacje Polski z Niemcami i Rosją szczególnie nasiliły poszukiwanie sojuszników Polski wśród nowych członków UE.

Litwa stała się najbliższym sojusznikiem Polski w zakresie promowania procesów demokratyzacji na przestrzeni wschodniej (Rewolucja Pomarańczowa na Ukrainie i Rewolucja Róż w Gruzji). Z drugiej zaś strony, destabilizująca wewnętrzna i zagraniczna polityka braci Kaczyńskich nie pozwalała Polsce na wdrożenie samodzielnej i jednolitej polityki wschodniej, wszystkie inicjatywy Polski na przestrzeni wschodniej były reakcyjne na wydarzenia zewnętrzne, to pozwala Litwie na przestrzeni sąsiedztwa wschodniego wystawiać siebie, jako zdecydowanego lidera w regionie i równowartościowego partnera Polski. W tym okresie wpływ na stosunki dwustronne pomiędzy Litwą i Polską, wywierają bliskie osobiste relacje dwóch głów państw (Valdasa Adamkusa oraz Lecha Kaczyńskiego).

Jedną z głównych kwestii współpracy dwustronnej pomiędzy Litwą a Polską, tymczasowo neutralizującą potencjalne napięcia, w rozwiązywaniu problemów polskiej mniejszości narodowej, była w tym okresie zintensyfikowana polityka energetyczna Polski. Polska w latach 2005-2007 zaproponowała państwom UE i NATO ideę utworzenia paktu bezpieczeństwa energetycznego ("energetyczne NATO"), jest jednym z najbardziej aktywnych przeciwników wspólnie realizowanego przez Rosję i Niemcy projektu gazociągu „Nord Stream”, zaczyna aktywnie rozwijać różne projekty dot. dywersyfikacji źródeł energii, staje się podstawowym inwestorem w sektorze energetycznym Litwy (polski koncern PKN Orlen nabywa „Mazeikiu Nafta"). Należy zauważyć, że w latach 2005-2007 rola Litwy, jako jednej z najbliższych sojuszników Polski w Europie Wschodniej oraz w zakresie realizacji polityki energetycznej, była determinowana głównie przez przeciwstawienie się Polski państwom sąsiednim (Niemcy i Rosja), dlatego ówczesny rząd Polski, pomimo nacjonalistycznej i populistycznej retoryki i „odrzucenia" UE był skłonny do złagodzenia potencjalnego napięcia w stosunkach dwustronnych z Litwą. Problemy stosunków dwustronnych różnicowały się (były podzielone na tematyczne "koszyki"), poprzez oddzielenie ważnych kwestii strategicznych od wspólnej agendy stosunków polsko-litewskich, tak w istocie „zamrażając” kłopotliwe kwestie dwustronne (np. kwestia polskiej mniejszości na Litwie) lub uważając je za kwestie o znaczeniu drugorzędnym.

W latach 2007-2010 obserwowana jest konsolidacja pozycji Polski w UE. Nowy Rząd D. Tuska wprowadza bardziej umiarkowaną i pragmatyczną politykę zagraniczną. Polsce udaje się „przeładować” problematyczne stosunki zarówno z państwami zachodnimi, jak też i Rosją.

Problemy stosunków dwustronnych RL i RP stają sie częścią wspólnego harmonogramu, zaś polityka wschodnia Polski staje się integralną częścią harmonogramu instytucjonalnego UE (inicjatywa Partnerstwa Wschodniego), dzięki której Polska umacnia swoją rolę w UE. Kłopotliwe kwestie dot. polskiej mniejszości etnicznej na Litwie stały się swoistym czynnikiem wywierania przez Polskę nacisku na Litwę, w taki sposób kompensując swoją słabą pozycję na wschodzie (Ukraina, Białoruś). 

Należałoby ocenić, że w latach 2007-2010 „problematyzacja” polsko-litewskich stosunków dwustronnych ujawniła nie tylko zmieniające się trendy w stosunkach międzynarodowych, ale również pewne ideologiczne postawy panujące w polskiej polityce wewnętrznej. Pomimo, że w 2007 r. Platforma Obywatelska na czele z D. Tuskiem, która wygrała w wyborach parlamentarnych, odgraniczyła się od wcześniejszej populistycznej i narodowej retoryki PiS, jednak można zauważyć, iż w polityce wewnętrznej Polski od października 2007 r. (wybory parlamentarne) do kwietnia 2010 (katastrofa w Smoleńsku) powstała sytuacja konfrontacyjna.  W polityce wewnętrznej i zagranicznej Polski wzmocniona konkurencja dwóch prawicowych partii politycznych (Prawo i Sprawiedliwość oraz Platforma Obywatelska) uległa personifikacji (Prezydent Polski L. Kaczyński, popierany przez partię PiS konkurował z rządem na czele z D. Tuskiem, reprezentującym Platformę Obywatelską). Wyżej wymieniona konkurencja z polityki wewnętrznej "przeszła" do polityki zagranicznej. Na przykład latem 2008 roku polski minister spraw zagranicznych R. Sikorski porównał sytuację polskiej mniejszości ·na Litwie z prześladowaną polską mniejszością na Białorusi. Chodziło tu nie tyle, jako o jego osobistą „nienawiść” do Litwy, ile o jego rywalizację z ówczesnym prezydentem Polski L.  Kaczyńskim, który szczególnie akcentował obronę praw mniejszości etnicznych w państwach sąsiednich.

Z drugiej zaś strony, po katastrofie w Smoleńsku w dniu 10 kwietnia 2010 r. , w której zginął prezydent Polski L. Kaczyński i większość elity politycznej, kartę "pokrzywdzonej" polskiej mniejszości na Litwie zaczęto otwarcie używać zarówno w retoryce "Prawa i Sprawiedliwość”, jak i Platformy Obywatelskiej. Prawdopodobnym jest, że kłopotliwa kwestia dot. polskiej mniejszości narodowej w RL stanie się nie tylko swoistym priorytetem w okresie przewodnictwa Polski w UE (2011, lipiec-grudzień), ale tzw. karta polskiej mniejszości Litwy będzie również rozgrywana podczas wyborów parlamentarnych w Polsce jesienią 2011 roku.

Biorąc pod uwagę tendencje rozwoju systemu politycznego Polski w ciągu kilka ostatnich lat, można zauważyć, że w latach 2005-2010 konserwatywnej PiS oraz liberalnej centroprawicowej PO udało się przyciągnąć większość elektoratu (60-70 proc. ogółu wyborców) i ustabilizować scenę polityczną (do 2005 r. dominujące partie lewicowe takie jak Sojusz Lewicy Demokratycznej obecnie nie cieszy się zaufaniem wyborców – popiera tę partię jedynie 5-15 proc. wyborców)[26]. W/w stabilizacja skali politycznej Polski może wywierać niemały wpływ na „ideologizowanie” problematycznych polsko-litewskich stosunków, co jeszcze bardziej komplikuje rozwiązanie wyżej wymienionych kwestii.

W przeciwieństwie do pragmatycznej polityki propagowanej przez Sojusz Lewicy Demokratycznej Polski, który dominował na scenie politycznej Polski do 2005 roku, wyraźnie wyrażono założenia ideologiczne charakterystyczne zarówno dla „Prawa i Sprawiedliwość” i Platformy Obywatelskiej, które w kontekście zwiększonej konkurencji pomiędzy dwoma partiami prawicowymi, mogą być bardzo skrajne. Na przykład, zarówno konserwatywna partia PiS, jak tez liberalna PO są skłonne do użycia radykalnej retoryki w zakresie rozwiązania problematycznych stosunków dwustronnych pomiędzy Litwą a Polską, w celu skoncentrowania wokół siebie elektoratu.