Koncerty w 150. rocznicę śmierci Stanisława Moniuszki
26 maja 2022 r., godz. 20.00
Moniuszko_150 – Litanie
Ingrida Gapova (Słowacja/Polska) – sopran
Marion Eckstein (Niemcy) – alt
Sebastian Mach (Polska) – tenor
Tobias Berndt (Niemcy) – bas
Goldberg Baroque Ensemble (Gdańsk)
Gellert Ensemble (Niemcy)
Andrzej Szadejko (Gdańsk) – dyrygent
Wstęp wolny
27 maja 2022 r., godz. 20.00
Moniuszko_150 – MISSA LATINA
Vidas Pinkevičius (Litwa) – organy
Gellert Ensemble (Niemcy)
Goldberg String Quintet (Polska)
Andrzej Szadejko (Gdańsk) – dyrygent
Wstęp wolny
W roku 2022 wspominamy rocznicę 150-lecia śmierci polskiego kompozytora, autora oper narodowych – Stanisława Moniuszki (1819-1872). To wyśmienita okazja, aby, mając na uwadze doświadczenia Roku Moniuszkowskiego sprzed trzech lat, przedstawić i promować to, co oprócz oper, okazało się mieć największy potencjał międzynarodowy, czyli muzykę sakralną kompozytora.
Rodzina kompozytora pochodziła z Ubiela koło Mińska, w którym zdobywał pierwsze szlify edukacji muzycznej. W latach 1837-1840 Moniuszko studiował w Berlinie. Tam powstawały i były opublikowane jego pierwsze utwory. Zanim zaproszono go do Warszawy, przez osiemnaście lat (1840-1858) mieszkał i działał w Wilnie. Jego działalność (pomijając podróże) obejmowała więc tereny dzisiejszych Niemiec, Litwy, Białorusi i Polski, a kompozytor, dzięi temu, że znał wiele języków, poruszał się swobodnie w kulturze swojego czasu, czerpiąc z niej dla siebie i swojej twórczości, i współpracując w tych miejscach z artystami różnych narodowości.
Dzisiejszy świat zmienia się dynamicznie na naszych oczach. Nieopisane okrucieństwo wojny na Ukrainie rozpoczętej i prowadzonej przez Rosję ma na celu wprowadzić ponownie długotrwałe podziały nie tylko w naszym regionie, lecz także w całej Europie. Dlatego tak bardzo istotne jest, aby pokazywać, iż nasze różnice nie oddalają nas od siebie, ale, mogą być dla nas wzajemną inspiracją i wsparciem. Dlatego też artyści z Polski, Litwy i Niemiec, a wraz z nimi instytucje z tych trzech krajów wspólnie pochylą się nad dziełem Moniuszki, szukając w nim wartości, wynikających ze wspólnych dla nas wszystkich kulturowych korzeni. Planując to wydarzenie, nie sądziliśmy, że właśnie ta międzynarodowa kulturalna współpraca Polaków, Litwinów i Niemców stanie się jasnym i mocnym przesłaniem, że także w ten sposób możemy działać wspólnie na arenie międzynarodowej w naszym regionie i przeciwstawić się tym, którzy chcą nas podzielić i po raz kolejny wprowadzić chaos, strach, terror i nieufność w naszych wzajemnych relacjach.
Twórczość sakralna Moniuszki pozostawała dotychczas zupełnie w cieniu innych dzieł kompozytora i stanowiła margines prezentacji koncertowych, to najpełniejsza autorska wypowiedź twórcy, wypływająca nie z potrzeb merkantylnych, lecz wewnętrznych, dotykająca najgłębszych i najważniejszych dziedzin życia. Z tej twórczości niewielką recepcją i tradycją wykonawczą cieszyły się do tej pory cztery Litanie Ostrobramskie, podczas gdy twórczość religijna obejmuje ponad dziewięćdziesiąt kompozycji różnych rozmiarów i gatunków na różnorodny aparat wykonawczy. Przyczyn słabej znajomości tego fragmentu dzieła kompozytora jest wiele. Tuż po jego śmierci, kiedy to w muzyce europejskiej do głosu doszła wielka symfonika i neoromantyczna stylistyka całkowicie przewartościowano artystycznie, ale również po prostu przeredagowano jego dokonania, dostosowując je do wymogów nowej stylistyki, z ewidentną dla nich szkodą. Część z nich nie była wznawiana. Praktyka wykonawcza dzieł Moniuszki była i jest zdominowana poprzez współczesne osiągnięcia estetyczne, przez co nie do końca oddaje, a czasami wręcz wypacza walory muzyczne twórczości kompozytora i osłabia ich wyraz. Utwory polskiego twórcy en bloc były postrzegane z jednej strony jako ważny element naszej kultury o mocnym zabarwieniu patriotycznym i narodowym, a z drugiej – jako twórczość mało oryginalna, zgrzebna, wręcz zaściankowa, co stwarzało wrażenie, że dla artystów i odbiorców szukających wartości estetycznych nie jest repertuar wystarczająco interesujący, a dla wykonawców i organizatorów istotny artystycznie. Ta bardzo niesprawiedliwa dla Moniuszki opinia wynikała z niewłaściwej perspektywy percepcyjnej rzutującej na ocenę estetyczną dzieła poprzez pryzmat dokonań twórców działających w późniejszych czasach. Na szczęście jej odbiór zmienia się obecnie za sprawą nurtu HIP, w którym powraca się do praktyki wykonawczej sprzed wieków i przywraca się utworom ich pierwotny kształt i blask. Po wydarzeniach Roku Moniuszkowskiego wiemy już, że wykonania historycznie poinformowane kompozycji sakralnych Moniuszki, i to w różnych aspektach, nie tylko dotyczących instrumentarium, lecz także umiejscowienia i wielkości zespołów śpiewaczych, użycia zrewidowanych materiałów nutowych przywraca kompozycjom niezwykły wyraz i głębię, świadcząc o świetnym i nierzadko nowatorskim wręcz warsztacie kompozytorskim w kontekście czasu, w którym powstały. A przede wszystkim jest to twórczość do głębi poruszająca emocjonalnie.
Rok Moniuszkowski przyspieszył prace nad rewizją źródłowych materiałów muzycznych także w kontekście dzieł religijnych. Bardzo się cieszymy, że dzięki współpracy z PWM wiele z nich zabrzmi w czasie koncertów po raz pierwszy w nowej, ale za to maksymalnie zbliżonej do pierwowzoru formie. Artyści zaprezentują przegląd różnych form muzycznych, które uprawiał Moniuszko, od wielkich kompozycji symfonicznych po małe i kameralne opracowania na chór z towarzyszeniem organów. Aby tak ambitne zamierzenia mogły uzyskać odpowiedni kształt artystyczny, zaangażowaliśmy wysokiej klasy śpiewaków z zespołu wokalnego Gellert Ensemble z Lipska, wybitnych solistów z Polski i Niemiec, a także zespół instrumentalny Goldberg Baroque Ensemble, specjalizujący się w wykonawstwie muzyki dawnej, wzmocniony artystami z Niemiec i Litwy oraz dysponujący instrumentarium z epoki kompozytora.
Mamy nadzieję, że w wielu wypadkach, to z gruntu nowe podejście pozwoli nam zbliżyć się do pierwowzoru i zweryfikować niektóre nawyki słuchowe i estetyczne dotyczące jego twórczości, a monograficzne koncerty poświęcone muzyce sakralnej pozwolą Państwu choć na moment wniknąć w romantyczny świat wewnętrznych przemyśleń i doznań niebanalnego twórcy, jakim był Stanisław Moniuszko.
Pomysłodawca i kurator artystyczny projektu MONIUSZKO_150: prof. dr hab. Andrzej Szadejko
Projekt pod patronatem Samorządu m. Wilna.
Materiały muzyczne udostępnione w ramach programu PWM Dziedzictwo Muzyki Polskiej oraz Tutti.pl.
Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Organizator: Instytut Adama Mickiewicza; Współorganizatorzy: Dom Kultury Polskiej w Wilnie, Rebel Babel Ensamble, AMRC production, Porta Musicae.
Partnerzy: Wileńskie Centrum Kultury i Duchowości, Klasztor Braci Mniejszych i Konwentualnych w Wilnie, Nadbałtyckie Centrum Kultury, Instytut Polski w Wilnie, Instytut Polski w Berlinie.
Koncerty w 150. rocznicę śmierci Stanisława Moniuszki
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Wilnie
26, 27 maja 2022 r.
