Józefa Szajna - twórczość i osobowość

W bogatym pejzażu twórców nowoczesnego teatru XX wieku nazwisko Józefa Szajny widnieje obok takich osobowości jak: Jerzy Grotowski i Tadeusz Kantor. W proteście przeciwko skostniałej, tradycyjnej i nieadekwatnej do doświadczeń współczesnego życia formie teatru tradycyjnego, stworzyli nowy rodzaj teatru - autorski teatr totalny. Proponuje on nową estetykę i żąda przywrócenia sztuce funkcji miejsca kształtowania sumienia i wyobraźni widzów.

- W latach 60-tych tworzę teatr autorski, jego narrację wizualną. Stawiam w nim pytania o sens sztuki dzisiaj, o rolę artysty we współczesnym świecie. Pytania trwają. I tak powstaje cykl obrazów "Mrowiska" rozumiany jako labirynt ludzkich dróg, które rozwijam do dziś. Obrazy z cyklu śmierci "Epitafia i apoteozy", kompozycja przestrzenna "Reminiscencje" - to nie tylko pamięć o ofiarach ludobójstwa, ale i ostrzeżenie przed zagładą, i dziś możliwą, na Kołymie, w Kosowie i w innych miejscach na świecie. To rzecz o barbarzyństwie wszędzie, o barbarzyństwie w XX wieku, w którym "nie zabijaj" zamieniono na "zabijaj". Moje przedstawienie "Replika" z 1971 roku to akcja bez słów z aktorami, to "krzyk naszych czasów", jak pisała prasa amerykańska, to "obraz świata po trzęsieniu ziemi" wedle meksykańskiej, "sztuka rozrachunkowa" wedle niemieckiej. "Replika" oskarża. Mówi o agonii naszego świata i naszym małym optymizmie, o rozpadzie naszej cywilizacji, o postindustrialnej kulturze. Obejrzeli ją widzowie w kilkudziesięciu krajach na niemal wszystkich kontynentach. - wspomina Józef Szajna, więzień obozów w Auschwitz i Buchenwald, scenograf, reżyser teatralny, malarz, grafik i moralista.