Waldemar Wołkanowski

„Doktor od wścieklizny” tak zwykle mieszkańcy Wilna określali Wacława Orłowskiego. Wybitny specjalista od profilaktyki i leczenia skutków pokąsania ludzi przez chore zwierzęta, ponad czterdzieści lat był związany z miastem. Należał do jego elity intelektualnej, szanowany i ceniony za swoją bezinteresowność, gdy trzeba było pomóc ubogim. Adres jego pracowni przy ulicy Sadowej był powszechnie znany, aż do momentu, gdy musiał wyjechać w ramach ekspatriacji, tracąc cały materialny dorobek swojej długiej działalności.

Wzmożony rozwój urbanistyczny w Wilnie w trzech dekadach na przełomie XIX i XX wieku, wpłynął na ożywienie wielu branż rzemiosła. Meblarstwo było jedną z nich. Był to ciekawy okres mieszania się stylów, zmian wzornictwa i form oraz technologii produkcji. Wilno miało dobrych rzemieślników, dzięki którym wyroby znane były dalej niż rynek lokalny. Przegląd będący treścią artykułu obejmuje dwa zagadnienia: stolarstwa meblowego i handlu meblami.

Gastronomia wileńska w okresie międzywojennym to szereg restauracji, barów, piwiarni, jadłodajni. Wiele pierwszorzędnych restauracji zostało omówionych w poprzednich częściach, a poniżej – kolejne z nich, a także – inne lokale, które cieszyły się mniejszą popularnością. Czas na porządniejsze lokale usytuowane na Starym Mieście, restauracje żydowskie, bufet dworcowy i inne. Niektóre z nich prowadzone przez wyśmienitych kucharzy specjalizowały się w doskonałych potrawach, na które nie brakowało amatorów. Wileńskich kuchmistrzów zrzeszonych w cechu spotkać można było każdego roku w sierpniu, gdy w kościele św. Kazimierza odprawiano dla ich nabożeństwo. Czczono patrona – św. Idziego oraz zmarłych kolegów. Własne roraty cechowe w grudniu organizowano również w tym kościele. Ważną grupę lokali gastronomicznych stanowiły restauracje żydowskie.

Stopniowa zabudowa Prospektu Świętojerskiego nadawała tej ulicy specyficzny charakter. Skupiały się tu w budowanych kamienicach poważne instytucje bankowe, wytworne sklepy i szereg lokali gastronomicznych. „Jerek” - tak zwykło się potocznie nazywać tę ulicę nawet, kiedy po 1920 roku, oficjalnie zmieniła się w ulicę Mickiewicza. Restauracje, jakie tu działały w większości zaliczane były do pierwszorzędnych (administracyjnie I kategorii). O restauracjach hotelowych „St. Georges” i „Bristolu” napisałem już w poprzednich częściach – czas na lokale funkcjonujące autonomicznie.

Kontynuując cykl tekstów opisujących działalność restauracji w międzywojennym Wilnie, skupimy się najpierw na lokalach działających przy najlepszych hotelach. Hotel „St. Georges” był słusznie uważany za najwytworniejszy w Wilnie. Na jego wysoką ocenę miała wpływ również działalność wspaniałej restauracji, której poświęcona jest w całości ta część artykułu. W lokalu bawiło się najlepsze towarzystwo, a zabawy sylwestrowe oraz inne zostawał w pamięci. Mówiono wtedy m.in.: „Jest karnawał, na bok żal, dzisiaj w Żorżu wielki bal”.

Zajmując się „monografią” niektórych domów w Wilnie, natrafimy czasami na informacje związane z ich właścicielami. Zdarza się, iż dokumenty archiwalne pozwalają wyjaśnić np. daty rozbudowy, remontów, kształt bramy czy okien, funkcje zakamarków w dziedzińcu, zmiany fasady itp. Jakiś czas temu publikowałem artykuł o sklepie Edwarda Fechtela, który znajdował się w domu przy ulicy Zamkowej (Pilies g. 32). Jedna z ładniejszych kamienic przy tej ulicy ma numer 34 i przylega do domu, który opisywałem.

Podsumowując poprzedni rok budowlany (1938) mówiono, iż proces „europeizacji” Wilna przebiegał w dobrym kierunku. Pisano nawet o „rekordzie”, gdyż szereg inwestycji - przynajmniej w niektórych miejscach - zmieniał oblicze miasta. Dotyczyło to zwłaszcza w grupie robót drogowych, bowiem aż 3,5 km jezdni miało zmienioną nawierzchnię, a było tych więcej niż we wszystkich poprzednich latach razem wziętych. Na remontowanych ulicach dodane były nowoczesne chodniki, a w niektórych przypadkach wyrównany był ich przebieg. Nowe oblicze otrzymywały ulice: Zawalna, Sadowa, Gościnna, Zakretowa, Szawelska, Dobrej Rady, Legionowa. Nowa kostka bazaltowa pokryła reprezentacyjną ulicę Mickiewicza. Dobry wynik osiągnięty został także przy poszerzaniu sieci wodociągowo-kanalizacyjnej oraz budowie wałów ochronnych Wilii. Nie inaczej było w grupie inwestycji przemysłowych oraz budownictwa mieszkaniowego.

Kolejny rok ruchu budowlanego zapowiadał się obiecująco w związku z poprawą ogólnej koniunktury gospodarczej. Mimo to Wilno otrzymało z puli Państwowego Funduszu Budowlanego zaledwie 100 tysięcy złotych (rozdzielono je na 60 pożyczek). Rok 1937 zamykał się rozpoczęciem 91 budów, z czego do końca sezonu zakończono wznoszenie 39 budynków (14 murowanych i 25 drewnianych). Wymieniona kwota kontyngentu była niewspółmiernie mała do wniosku złożonego władzom w 1936 roku, gdy zwrócono się o 2 miliony. Był to więc słabszy rok, ale powiązać go należy z kilkoma większymi inwestycjami rozpoczętymi w dziale obiektów użyteczności publicznej. Wśród domów mieszkalnych dominował „klasyczny” styl parterowych budynków z dwuspadzistym dachem, jednak obok nich powstawały też modernistyczne domy, które nie należały już do rzadkości.

Lata 1933 i 1934 związane były z nadziejami na przełamanie skutków kryzysu gospodarczego przez pobudzenie ruchu inwestycyjno-budowlanego, a tym samym ograniczenie bezrobocia. Według Instytutu Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen rozmiary inwestycji spadły do 1/5 stanu w 1928 roku. Nadzieje na zmiany budziła zwłaszcza rządowa akcja budownictwa pod hasłem „Tani Dom Własny”, zainicjowana w 1932 roku. Rozporządzenia w tej sprawie rozpatrywane były przy okazji każdej dyskusji wśród fachowców. Ważne były rzecz jasna szczegóły, ale nikt nie kwestionował założeń ogólnych. Wśród założeń akcji były wnioski, aby wspierać budownictwo mieszkalne z materiałów tańszych, w tym głównie drewniane. Pod względem poważniejszych inwestycji Wilno było jednak na marginesie planów państwa. Trudno było się przebić wobec projektów przedstawianych przez większe ośrodki miejskie oraz związanych z intensywnym rozwojem Gdyni.